Op landgoed Biljoen bij Velp zijn vorige week de resten van een verdwenen kasteel uit de middeleeuwen gevonden. Dit kasteel ‘Overhagen’ werd in het jaar 1530 – zo blijkt uit getuigenverklaringen – ingenomen en afgebroken op last van de hertog van Gelre, na een ruzie met de toenmalige eigenaar Joachim van Wisch. De stenen werden naar verluidt hergebruikt bij de stichting van het huidige kasteel Biljoen, dat de hertog liet optrekken op de gronden van de op een steenworp van Overhagen gelegen Broekerhof, die hij kort na de inname van Overhagen aankocht.
Er werd al vermoed dat er nog overblijfselen van het oude kasteel onder de grond verborgen lagen, maar pas afgelopen week werd dat ook echt bevestigd. Bij verkennende archeologische opgravingen zijn de resten van kasteelmuren, mortel, dakpannen, scherven van kruiken en de contouren van de oude kasteelgracht aangetroffen.
Wethouder Marc Budel van Erfgoed zegt hierover: “Langs de hele Veluwezoom ligt een parelketting aan kastelen, landgoederen en buitenplaatsen. In 2023 viert de gemeente Rheden haar 450-jarig bestaan (1573). Om dan nu twee jaar ervoor oog in oog te staan met restanten van het kasteel wat daarvóór al heeft bestaan… adembenemend. Een nieuwe parel, een schatkist die na eeuwen eindelijk opengaat. Als wethouder erfgoed en historicus zie ik het als een opdracht deze unieke vondst met partners op enigerlei wijze te presenteren in ons jubileumjaar.”
Er zijn in de archieven geen afbeeldingen te vinden van kasteel Overhagen. Ook niet op een kaart. Daarvoor is het te vroeg verwoest. “Wij hadden na eerder geofysisch en booronderzoek het vermoeden dat hier aan de zuidzijde van het omgrachte terrein kasteel Overhagen stond, maar dat is nu zeker. Het is heel bijzonder dat we nu, na bijna 500 jaar, voor het eerst weer een blik kunnen werpen op het middeleeuwse kasteel”, vindt Martijn Andela, adviseur Erfgoed van de gemeente Rheden. De gevonden muren zijn 1.20 meter dik en dat wijst erop dat het niet om een woonhuis gaat, maar om een kasteel dat verdedigd moest kunnen worden. De bakstenen zijn van een soort die van de 13e tot diep in de 16eeeuw zijn gebruikt en veel groter zijn dan de hedendaagse exemplaren. In de grond gevonden steengoedscherven lijken erop te wijzen dat het kasteel in de 14een de 15e eeuw in gebruik was, wat wijst op een stichting in de 14e eeuw. De vorm van het huidige eiland heeft geen relatie met het eerdere middeleeuwse kasteel, omdat de funderingen ten opzichte van het eiland gedraaid liggen.
De Broekerhof waarop kasteel Biljoen later zou verrijzen, werd in 1076 door de Rooms-koning Hendrik IV geschonken aan het Sint Pieterskapittel in Utrecht. Vermoedelijk is het goed Overhagen in de 2e helft van de 13e eeuw door het kapittel van de Broekerhof afgesplitst, want de oudste vermelding van Overhagen betreft een oorkonde waarin heer Steven van Wisch zijn bezittingen onder zijn 6 zoons verdeeld. Daarna wisselde het kasteel regelmatig van eigenaar, totdat in de 1435 weer in handen van de familie Van Wisch kwam. In 1530 kwam aan dat bezit een einde: de machtige bannerheer Joachim van Wisch stond aanvankelijk op goede voet met de hertog, maar raakte door een conflict met hem zijn kastelen Wisch en Overhagen kwijt.
Uit de overlevering komt het verhaal dat de hertog van Gelre op zijn sterfbed spijt kreeg van de verwoestingen en dat hij besloot om de grond van het voormalige kasteel terug te geven aan Joachim van Wisch. Na zijn dood kwam het kasteelterrein in bezit van de familie Limburg Stirum en nu is de Stichting Geldersch Landschap & Kastelen eigenaar van de grond. Het terrein was vanaf de 19e eeuw gebruik als kwekerij, maar dat bedrijf stopte in 2015 waardoor de gebouwen leeg kwamen te staan.
Nu zijn Biljoen Groen Velp en Liemers Hendriks Groenvoorziening bezig opnieuw een kwekerij te beginnen op het terrein. Op dit moment wordt een loods voor bedrijfsactiviteiten gebouwd en een kantoor. Daarna wordt de rest van het eiland ingericht met belevingstuinen.
Voordat met de aanleg van deze tuinen wordt begonnen, zijn archeologen nu bezig met een verkennend onderzoek naar de bodem. “Een gedeelte van het kasteel is nu blootgelegd door sleuven te graven”, zegt Martijn Andela. “Daarvoor weten we nu zeker dat er zich hier een belangwekkend monument onder de grond bevindt. Na aanstaande woensdag worden de grondsporen weer bedekt met een laag grond en blijven ze bewaard voor volgende generaties.”
