Binnen het speerpunt groen-blauw raamwerk van de Groene Metropoolregio willen we natuur, landschap, water en erfgoed in de regio versterken. Dit doen we middels verschillende projecten en gebiedsprocessen. Eén van de unieke natuurparels in de regio is het beekdalensysteem - een gebied waar beken in een dal naar beneden stromen- op de Veluwezoom. In samenwerking met andere overheden en maatschappelijke partners zetten we in op het behoud en herstel van deze gebieden.
Ruud Schaafsma vertelt meer over de bijzondere ontwikkeling van het Renkums beekdal. Door het natuurgebied, wat als natuurlijke verbindingszone tussen de Veluwe en de Nederrijn dient, stromen meerdere beken door bos en draslanden.
Wat is de waarde en geschiedenis van het Renkums beekdal?
‘De beken hebben een belangrijk effect op de natuur. Er stroomt super schoon water met een lage temperatuur waardoor er speciale planten groeien. Ook trekken ze specifieke vogelsoorten aan, zoals de ijsvogel en de grote gele kwikstaart. De flora en fauna zijn door de goede waterkwaliteit en lage watertemperatuur heel zeldzaam’, vertelt Ruud vol passie.
‘De sprengenbeken op de Veluwe zijn door mensen aangelegd. De beken zijn cultuurhistorisch heel waardevol. Sommige zijn meer dan 500 jaar oud, en net zo waardevol als oude gebouwen in een stad. Vroeger stonden hier vele watermolens die energie leverden voor het malen van graan, het persen van olie, het zagen van hout en vooral het maken van papier. Het was een belangrijke inkomstenbron, dus de beken werden goed onderhouden. Toen het economische belang wegviel, stopte ook het onderhoud,’ legt hij uit.
‘Dertig jaar geleden waren de beken niet meer te herkennen en grotendeels drooggevallen’. Toen is een IVN werkgroep gestart met het schoonmaken van de beken. Met de lieslaarzen in het water om de beken leeg te halen, overwoekerende begroeiing te verwijderen en het water weer te laten stromen.’ Tot de dag van vandaag maakt Ruud samen met de werkgroep de beken van september t/m maart twee keer per maand schoon.
Uniek is dat het bedrijventerrein Beukenlaan in het Renkums beekdal tussen 2005 en 2013 plaats heeft gemaakt voor natuur. Hoe heeft u dit ervaren?
‘De watermolens waren uitgegroeid tot een papierfabriek. Soms staan functies niet op de juiste plek, en dat was hier ook het geval. Een bedrijventerrein verplaatsen is ingewikkeld, maar dit is een mooi voorbeeld waarbij de bewoners de overheid hebben gedwongen tot actie. Door de Universiteit Wageningen werd een plan gemaakt dat aantoonde dat het gebied inrichten als ecologische verbindingszone economisch het meest voordelig was. Huizen kregen waardevermeerdering door het prachtige uitzicht, het zou toeristen aantrekken, et cetera.’
Het gaat op veel plekken niet goed met de natuur in Nederland. Welke bedreigingen kennen de beken en hun natuurwaarden?
‘De beken en beekdalen verdrogen, met als grootste oorzaak de grondwateronttrekkingen voor drinkwater, industrie en de bebossing van de Veluwe. Sinds de vijftiger jaren is het grondwaterpeil in het Renkums beekdal met bijna 3 meter gezakt. De klimaatverandering versterkt dit proces. Ook stikstof vermindert de kwaliteit van de beken’, vertelt Ruud. ‘Plantensoorten zoals braam, brandnetel en springbalsemien groeien zo explosief dat ze de beken overwoekeren.’
Wat kunnen we doen om de beken te behouden?
‘Dat is een ingewikkelde vraag. Schoonhouden is belangrijk, dat blijkt wel uit de successen die de vrijwilligers en het waterschap al jaren boeken met de Renkumse beken. Maar vooral: verminder grondwateronttrekking en stikstofuitstoot.’
Ook acties voor natuurontwikkeling zorgen voor mooie en ecologisch waardevolle resultaten in de beekdalen. Ruud geeft daar een bijzonder voorbeeld van. ‘Jaren geleden werd ik door Stichting Landschapsbeheer Gelderland uitgeroepen tot vrijwilliger van het jaar. Ik kreeg een geldbedrag dat ik mocht besteden aan de natuur. Ik heb speciale beekdalzaden gemengd met klei, en heb vervolgens samen met basisschoolleerlingen 800 kleiballen gegooid op de braakliggende grond die achterbleef na de sanering van het bedrijventerrein. In de zomer zie je daar nu nog steeds de paarse orchideeën staan. Een mooi moment als ik daaraan terugdenk, en elke euro goed geïnvesteerd.'
Wat is uw hoop voor de toekomst?
‘Ik hoop dat de natuur meer aandacht krijgt bij de politiek, want strengere regels voor grondwateronttrekking en stikstof zijn echt nodig. Ik hoop ook dat mensen verstandiger omgaan met bijvoorbeeld hun waterverbruik. Natuur mag en moet je helpen, als je niet helpt dan verlies je biodiversiteit.’
‘Laat kinderen veel meer zien van de natuur, stuur ze erop uit, en geef buiten onderwijs. Daar plant je de zaadjes om als samenleving meer respect te krijgen voor de natuur.’
‘En hopelijk blijven mensen zich inzetten. Ik vind het hoopgevend dat een werkgroep vrijwilligers zich al 30 jaar lang inzet voor het beekdal.’ Via politiek of vrijwilligerswerk – de prachtige natuur in het Renkums beekdal laat zien dat de inzet zoals die van Ruud meer dan loont.
Tot op de dag van vandaag is Ruud actief voor natuur, landschap en cultuurhistorie. Zo pleit hij voor aandacht en ruimte voor cultuurhistorische monumenten bij woningbouwproject de Hes tussen Arnhem en Oosterbeek. Hier waren graanmolen de Hes en de Klingelbeekse papierwatermolen eeuwenlang werkzaam langs de Slijpbeek, die van landgoed Mariëndaal naar de Nederrijn stroomt. Daarnaast doet Ruud onderzoek naar Samuel Voorhoeve (1880-1948), een beroemde maar nauwelijks bekende Oosterbeekse landschapsarchitect. De resultaten van het onderzoek worden vastgelegd in een boek genaamd 'Samuel Voorhoeve, een visionair op het Oosterbeekse landschap'.
